Πωγωνοχώρια

Πωγωνοχώρια... οι ακρίτες της ΒΔ Ηπείρου στα σύνορα με την Αλβανία.. έτσι γράφει κάποιο site και εσείς θα πιστεύετε οτι θα έχει τουλάχιστον εκατό κατοίκους κάθε χωριό, ώστε όταν θαρθείτε να δείτε κίνηση, ανοικτά καφενεία και παιδάκια να παίζουν στο δρόμο. Όνειρα θερινής νυκτός λοιπόν σε μια περιοχή παντελώς έρημη, με 2-3 κατοίκους, σπίτια με κλειστά παράθυρα, ενώ στις εκλογές μαζεύουν "ντόπιους" αθηναίους και τους κουβαλούν εδώ χάμου για να ψηφίσουν μπας και το χωριό βγάλει κάποιο δικό του βουλευτή.

 

Νικος-Ρούλα-Δημήτρης-Βάσω

ο διάσημος ελβετός φωτογράφος Frederic Boissonnas πέρασε
απο εδώ και φωτογράφησε τη νεροκουβαλήτρα

Το κακό της ερημοποίησης ξεκινά απο το Καλπάκι, που οι περισσότεροι επισκέπτες προχωρούν ευθεία, προς τα γνωστά ζαγοροχώρια, ενώ αυτοί που στρίβουν αριστερά είναι συνήθως αλβανοί που πάνε στην ιδιαίτερη πατρίδα τους μέσω Κακαβιάς. Ο μαζικός τουρισμός δεν έχει φτάσει εδώ, το τοπίο είναι γαλήνιο και οι λίγοι ντόπιοι δεν έχουν πονηρευτεί ακόμη. Είναι φιλόξενοι. Αυτός ήταν και ο λόγος που ο Νίκος Τόδουλος, ορειβάτης και οδηγός αποδράσεων, επέμενε  να περάσουμε ένα ορειβατικό τριήμερο σε αυτήν εδώ την περιοχή, άγνωστη για  τους περισσότερους και αδιάφορη για τους ντόπιους.

 

Δημήτρης ο ξεναγός μας

Ποιός θάρθει να πεζοπορήσει εδώ πάνω ήταν η απάντηση απο τοπικούς άρχοντες όταν προκηρυσσόταν ένα επιχειρησιακό έργο ανάπλασης ή τουριστικής ανάπτυξης, ας κρατήσουμε παρθένα την περιοχή μας ήταν η απάντηση απο κυνηγούς με το φόβο μήπως οι επισκέπτες διώξουν τις πέρδικες! Γιαυτό, αν ψάχνετε κάτι το χαλαρό και το απομονωμένο, το Πωγώνι και τα γύρω χωριά του είναι ένας ιδανικός προορισμός του ΣΚ, 4.30 ώρες απο την Αθήνα.

 

οι διαδρομές μας

χάρτης της περιοχής

 

Είναι αλήθεια ότι υπάρχουν παραδοσιακοί οικισμοί, με πέτρινα σπίτια που η τεχνική τού ακρογωνιαίου λίθου βρίσκει εδώ την έννοια της, χτισμένα από μερακλήδες Hπειρώτες κτιστάδες, γνωστοί για τα έργα τους μέχρι την Οδυσσό και τη Μυτιλήνη, όπως αναφέρει ο Νίκος Θέμελης στην τριλογία του. Και η φύση δεν υστερεί, λιθόκτιστα γεφύρια και φύση που με την πολυχρωμία της σε σκανδαλίζει να την διασχίσεις. Τα δάση της Μπούνας στις Ποντικάδες Πωγωνίου, ένα τσιγάρο δρόμο απο τα αλβανικά σύνορα και της Βύσανης είναι γεμάτα απο Βελανιδιές και ρέματα, που στις πολλές βροχές, όπως η χθεσινή, τα διασχίζεις με τα παπούτσια στον ώμο.

 

κοντά στη δύση του ηλίου

ελληνο-αλβανικά σύνορα στους Ποντικάτες

Το να έρθεις εδώ χειμώνα μήνα είναι κομματάκι δύσκολο, γιατί τα χωριά ζωντανεύουν μόνο το καλοκαίρι και ιδίως στα πανηγύρια τους, που όπως λένε είναι περίφημα και μπόλικα... γιατί φέρνουν τους ξενητεμένους πίσω και δίνουν την αφορμή για νέο αντάμωμα. Ηχούν οι μουσικές, λαλούν τα κλαρίνα, σαν να είναι μάντρας και να στέλνουν στο υπερπέραν τους καημούς και τα βάσανα. Ο χειμώνας είναι βαρύς και μόνο για ορειβασία στα γειτονικά βουνά, στη Νεμέρτσικα (Δούσκος ή Μερόπη), στο Μακρύκαμπο και το Κουτσόκρανο.

 

Νεμέρτσικα δια χειρός Γιάννη Κολέφα στην Πινακοθήκη της Πωγωνιανής

Τα Πωγωνοχώρια αποτελούνται απο πολλά χωριά, 50, 60.... κανείς δεν γνωρίζει πως να τα μετρήσει, επειδή η περιοχή εκτείνεται και μέσα στην Αλβανία (Βόρειος Ήπειρος), όπου ο ελληνικός πληθυσμός κυριαρχεί και είναι πολύ δύσκολο, μάλλον αδύνατον, να κατατάξεις εθνολογικά μια περιοχή στο ένα ή στο άλλο κράτος όταν μιλάνε την ίδια γλώσσα και έχουν τα ίδια ήθη και έθιμα.

 

τα βουνά της Αλβανίας και το τελωνείο Κακαβιάς (κάτω δεξιά)

Λόγω βροχερού καιρού είχαμε την ευκαιρία να διασχίσουμε, τουριστικά παρά ορειβατικά, πολλά χωριά. Ξεκινήσαμε απο το Δελβινάκη που είναι και η ιστορική έδρα του Δήμου Πωγωνίου αν και όχι το ομορφότερο χωριό. Διαθέτει όλο το δημόσιο ιστό (ταχυδρομείο, τελωνείο, ιατρείο, πινακοθήκη κ.λπ.) καθώς και ένα εντυπωσιακό πέτρινο κτήριο στο οποίο λειτουργούσε ένα παρθεναγωγείο-αρρεναγωγείο (1873) τουλάχιστον μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα. Το χωριό πυρπολήθηκε, βομβαρδίστηκε και λεηλατήθηκε.... μετά ήρθε ο εμφύλιος που το απόκανε...  βρισκόταν στη διαχωριστική γραμμή Δημοκρατικού και Εθνικού στρατού και όταν ξημέρωνε, οι κάτοικοι δεν γνώριζαν ποιός είχε το πάνω χέρι .... Με τα τόσα πολλά, οι κάτοικοι απηύδυσαν και άρχισαν να μεταναστεύουν αρχικά προς την Κωνσταντινούπολη και Μολδοβλαχία, αργότερα προς τη Ρωσία.

μερική άποψη του Αρρεναγωγείου

διαχρονική ξύλινη ομορφιά

 

Δελβινάκη: ξεχωρίζει το διώροφο πέτρινο οίκημα

Η πρώτη μας επίσκεψη ήταν στην εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (1620), μονόκλιτη βασιλική με τρούλο και με σκεπή από σχιστόπλακες, οι τοιχογραφίες χρονολογούνται από τα μέσα του 17ου αιώνα και το περίτεχνο ξυλόγλυπτο τέμπλο ήταν παραγγελία (1850) σε ρώσο ξυλογλύπτη. 

 

είμαστε ήδη στην πρώτη εβδομάδα της Σαρακοστής

τοίχοι με διπλοζωγραφισμένες τοιχογραφίες, ένα σύνηθες φαινόμενο

Μέναμε στο μοναδικό ξενώνα περιοπής (Παιωνία), κτήριο με ιστορική αξία καθότι οι ιταλοί τον χρησιμοποίησαν σαν νοσοκομείο (περίοδος ελληνο-ιταλικού πολέμου) και η χωροφυλακή (εμφύλιος) σαν σταθμό της με όλα τα εννοούμενα! Να φανταστείτε, ότι στα μπουντρούμια του υπάρχει ακόμη η κρεμαστή δέστρα που έδεναν και βασάνιζαν τους "αμετανόητους" με τα βογγητά τους να ακούγονται στο δρόμο και αν τολμούσε κάποιος περαστικός να ρωτήσει το λόγο τού έλεγαν πέρνα να δεις και τον άρχιζαν και εκείνον. Και υπάρχει γραμμένο στο ταβάνι του κελιού (7-9-47): ξύλο, κόψιμο μαλιά χωρίς αιτία.

 

ο ξενώνας Παιώνια

 

η περίφημη επιγραφή στο κελάρι

τμήμα τοιχογραφίας

Όλα τα χωριά είχαν σλάβικα ονόματα, όπως Βοστίνα που ονομαζόταν παλαιότερα η σημερινή Πωγωνιανή. Ήταν σημαντικό εμπορικό κέντρο, επειδή βρισκόταν σε δρόμο που ένωνε το Αργυρόκαστρο με την Πόλη, τη Μολδαβία και τη Βλαχία, με ντόπιο πληθυσμό από πλούσιους εμπόρους που καλούσαν φημισμένους για την τέχνη τους Ηπειρώτες μάστορες για να χτίσουν τα πανέμορφα πετρόχτιστα σπίτια.

χιονισμένη Νεμέρστικα

Επισκεφτήκαμε το Λαογραφικό Μουσείο Πωγωνίου, έδρα ενός παλιού στρατιωτικού φυλακίου. Οι συλλογές του περιλαμβάνουν γεωργικά εργαλεία, αντικείμενα καθημερινής χρήσης, υφαντά, παραδοσιακές στολές, όλα ξυλόγλυπτα και χειροκίνητα χωρίς καμία ηλεκτροκίνηση, ενώ παράλληλα φανταζόμουνα πως αν σήμερα κοβόταν το ρεύμα, τι είδους εργασία θα μπορούσαμε να κάνουμε μόνο με τα χέρια!!

 

τρίφουρνος, όπως είναι σήμερα οι κουζίνες με τα τρία μάτια

..όταν εδώ φοιτούσαν κάποτε 600 παιδιά!!

 

Από την Πωγωνιανή συνεχίζουμε οδικώς μέχρι την είσοδο του Φαραγγιού Κουβαρά, από όπου αρχίζει η κατάβαση στο ποτάμι μέσα απο οξιές, βελανιδιές και πλατάνια μέχρι το γεφύρι της Νοννούλως. Ο μύθος λέει ότι το πέρασμα τού Κουβαρά έκρυβε πολλούς κινδύνους, ιδιαίτερα όταν το ρέμα ήταν "φουσκωμένο" και η διέλευσή του ήταν δύσκολη. Τότε η Νόννω, με λιγοστά χρήματα που μάζευε χρόνο με το χρόνο χορήγησε την κατασκευή του. Εδώ σταματά ο μύθος και αρχίζει η πραγματικότητα: το 1880 στήθηκε το πέτρινο γεφύρι, στερεωμένο στα βράχια που υπάρχουν στη κοίτη του ρέματος, πάντως όχι με το κομπόδεμα της Νοννούλως.

 

θέα από ύψωμα στο Δελβινάκη

Το Ωραιόκαστρο είναι ένα μικρό χωριό στις όχθες του ποταμού Γορμού, και το σημείο τερματισμού μιας 5ωρης πεζοπορίας που άρχισε απο το Δελβινάκη, αφού τα πρώτα χιλιόμετρα της ανάβασης τα διανύσαμε με αγροτικό. Η διαδρομή διέρχεται μέσα απο το δάσος της Βύσανης, διασχίσαμε το ποτάμι (χωρίς παπούτσια) και φτάσαμε στις πηγές της Γκλάβας, εκεί από όπου αναβλύζει ο Γορμός μέσα απο τις ρίζες δένδρων. Φανταστείτε κάτι ανάλογο με τις πηγές του Βοιδομάτη. Στο δρόμο για τις πηγές υπάρχει και ο καταρράκτης Δέσση που βασικά είναι ένα μικρό τεχνητό φράγμα και τίποτε το ιδιαίτερο.

έτοιμοι προς επιβίβαση

δεξαμενή συλλογής νερού

Νίκος Τόδουλος

Κοντα στο Ωραιόκαστρο υπάρχει και ένα δίτοξο γεφύρι του 1889, που το προσεγγίσαμε 10 λεπτά με τα πόδια, λέγεται Κατωγέφυρο. Βέβαια δεν πρέπει να προκαλεί εντύπωση το γεγονός ότι πολλά γεφύρια κτίστηκαν την εποχή εκείνη (19ος-αρχές 20ου αιώνα) επειδή οι οδικοί άξονες ήταν ελάχιστοι, το αυτοκίνητο δεν είχε διαδοθεί και η μόνη επικοινωνία ήταν τα πόδια και τα γαιδουράκια, ενώ σε λίγες περιπτώσεις, οι ταχυδρομικές άμαξες.

 

ο καταρράκτης Δέσση

 

Μπαίνοντας πάντα μέσα σε ένα λαογραφικό μουσείο, η ματιά μου ψάχνει να βρει την ελληνική φορεσιά, ένα σύνολο ενδυμάτων που χαρακτήριζε μια ομάδα ανθρώπων που ζούσαν μέσα στον ίδιο τόπο. Μου θύμιζε τη μάνα μου, όταν στα παιδικά μου χρόνια, έφτιαχνε εθνικές ενδυμασίες για κούκλες (όπως ντύνουν με φορέματα σήμερα τα μικρά κορίτσια τη μπάρμπι) για βιοποριστικούς κυρίως λόγους. Πανέμορφες χρωματιστές φορεσιές, γεμάτες πολύχρωμα πλουμίσματα και παραδοσιακά κοσμήματα, όλα φτιαγμένα στο χέρι από απλούς τεχνίτες για να θυμίσουν και να παραπέμψουν σε μία άλλη εποχή της ελληνικής υπαίθρου.

 

 

Στα Πωγωνοχώρια, οι φορεσιές εξελίσσονταν και δεν ήσαν στατικές. Αυτό οφειλόταν στην οικονομική ευμάρεια των κατοίκων της, που στην πλειοψηφία τους ήσαν έμποροι. Μου έκανε εντύπωση η ποδιά, με μεγάλη επιφάνεια για  διακόσμηση και παράλληλα για την κάλυψη του γυναικείου σώματος, που ήταν ήδη ταμπού το 19ο. και 20. αιώνα.  Επίσης το περίπλοκο κεφαλοκάλυμμα, περίπου 2,5 μέτρα μακρύ που για να το τυλίξεις σωστά ήθελες να είχες τουλάχιστον μεταπτυχιακό!